???item.export.label??? ???item.export.type.endnote??? ???item.export.type.bibtex???

Please use this identifier to cite or link to this item: https://tede.ufam.edu.br/handle/tede/10649
Full metadata record
DC FieldValueLanguage
dc.creatorMonteiro, Alcioni da Silva-
dc.creator.Latteshttp://lattes.cnpq.br/9440765349531796eng
dc.contributor.advisor1Mascarenhas, Suely Aparecida do Nascimento-
dc.contributor.advisor1Latteshttp://lattes.cnpq.br/9048283421149753eng
dc.contributor.referee1Simas, Hellen Cristina Picanço-
dc.contributor.referee1Latteshttp://lattes.cnpq.br/0232506734130510eng
dc.contributor.referee2Alencar, Simône Oliveira-
dc.contributor.referee2Latteshttp://lattes.cnpq.br/7794947874682417eng
dc.contributor.referee3Becerril, Luis Ernesto Solano-
dc.contributor.referee3Latteshttp://lattes.cnpq.br/2556523382799853eng
dc.contributor.referee4Lovón Cueva, Marco Antonio-
dc.date.issued2024-12-18-
dc.identifier.citationMONTEIRO, Alcioni da Silva. Educação e resistência: diálogos sobre consciência histórica e cultural na cosmovisão de integrantes do povo Pupỹ kary, Sul do Amazonas (Brasil). 2024. 269 f. Tese (Doutorado em Educação) - Universidade Federal do Amazonas, Manaus, 2024.eng
dc.identifier.urihttps://tede.ufam.edu.br/handle/tede/10649-
dc.description.resumoA pesquisa “Educação e Resistência: diálogos sobre consciência histórica e cultural na cosmovisão de integrantes do Povo Pupỹkary, sul do Amazonas” foi desenvolvida no contexto do doutorado em Educação pelo Programa de Pós-Graduação em Educação da Universidade Federal do Amazonas (PPGE-UFAM). O trabalho surge da necessidade de compreender a educação escolar indígena como um espaço de resistência cultural e fortalecimento da identidade dos Pupỹkary. Diante da realidade de marginalização e desvalorização de culturas originárias, tornou-se essencial investigar como os integrantes do Povo Pupỹkary enxergam a história e a cultura sob uma perspectiva própria, buscando preservar e transmitir sua cosmovisão. O estudo teve como Objetivo Geral: Caracterizar diálogos sobre consciência histórica e cultural na Cosmovisão de originários do Povo Pupỹkary, Sul do Amazonas (Brasil), associando-os à percepção da valorização curricular, como referência à Educação Escolar Específica, Intercultural e Bilíngue, subsidiados pela Secretaria Municipal de Educação e Cultura (SEMEC), Lábrea-AM (Brasil). Tal valorização curricular busca não só o reconhecimento da língua e dos saberes originários no ambiente escolar, mas também a criação de um espaço que reforce o orgulho e a autonomia cultural dos estudantes originários. Ao estabelecer um olhar para a educação escolar como ferramenta de resistência, o estudo abre uma discussão sobre o papel que a escola desempenha ao legitimar e respeitar as vozes e os conhecimentos tradicionais do povo Pupỹkary. Para tanto, a investigação adotou uma abordagem metodológica baseada na triangulação epistemológica, que une perspectivas histórico-culturais, autoetnografia e metaepistemologia de contextos. Essa abordagem permite uma análise mais profunda e interconectada, respeitando a complexidade e a profundidade dos saberes originários, e refletindo sobre o papel da educação como mediadora entre os conhecimentos tradicionais e o mundo contemporâneo. Essa abordagem permitiu captar, de maneira holística, práticas culturais e educacionais do povo Pupỹkary, além de proporcionar uma análise detalhada das interações entre saberes tradicionais e não tradicionais no ambiente escolar. A pesquisa incluiu entrevistas semiestruturadas com professores, lideranças originárias e coordenadores e área, ambos funcionários da SEMEC, além de observações de campo e análise documental. Os resultados revelam que a educação escolar intercultural e bilíngue quando existente, desempenha um papel crucial no fortalecimento cultural e na construção da identidade dos Pupỹkary. Os entrevistados, como o professor bilíngue João Batista, sublinharam que a educação escolar diferenciada rompe com o silêncio histórico imposto aos povos originários, tornando-se um meio de visibilidade, valorização e de reconhecimento. Além disso, essa educação escolar promove o diálogo intercultural, respeitando as diferenças sem hierarquizá-las, o que facilita a convivência harmoniosa entre as culturas. Conclui-se que a pesquisa contribui para a compreensão da relação entre a cosmovisão Pupỹkary e as práticas educacionais, apontando caminhos para a formulação de políticas públicas que fortaleçam a educação intercultural e bilíngue. Os resultados também subsidiam possibilidades para a criação de cursos de formação para professores que atuam em escolas indígenas. Dessa forma, o resultado da pesquisa reforça a importância de um currículo escolar que reconheça e valorize os saberes tradicionais, promovendo uma educação escolar mais inclusiva e representativa para os povos originários, e, por outro lado, aporta saberes da cosmovisão Pupỹkary que devem ser utilizados como recurso didático em escolas indígenas.eng
dc.description.abstractThe research “Education and Resistance: dialogues on historical and cultural awareness in the worldview of members of the Pupỹ kary People, southern Amazonas” was developed in the context of the doctorate in Education by the Graduate Program in Education at the Federal University of Amazonas (PPGE-UFAM). The work arose from the need to understand indigenous school education as a space for cultural resistance and strengthening the identity of the Pupỹ kary. Faced with the reality of marginalization and devaluation of indigenous cultures, it became essential to investigate how the members of the Pupỹ kary people view history and culture from their own perspective, seeking to preserve and transmit their worldview. The study's general objective was to characterize dialogues about historical and cultural awareness in the worldview of the native people of the Pupỹ kary, in the south of Amazonas (Brazil), associating them with the perception of curricular valorization, as a reference to Specific, Intercultural and Bilingual School Education, subsidized by the Municipal Department of Education and Culture (SEMEC), Labrea-AM (Brazil). This curricular valorization seeks not only to recognize native language and knowledge in the school environment, but also to create a space that reinforces the pride and cultural autonomy of native students. By looking at school education as a tool of resistance, the study opens up a discussion about the role that schools play in legitimizing and respecting the voices and traditional knowledge of the Pupỹ kary people. To this end, the research adopted a methodological approach based on epistemological triangulation, which brings together historical-cultural perspectives, autoethnography and metaepistemology of contexts. This approach allows for a deeper and more interconnected analysis, respecting the complexity and depth of original knowledge and reflecting on the role of education as a mediator between traditional knowledge and the contemporary world. This approach made it possible to capture, in a holistic way, the cultural and educational practices of the Pupỹ kary people, as well as providing a detailed analysis of the interactions between traditional and non-traditional knowledge in the school environment. The research included semi-structured interviews with teachers, indigenous leaders and area coordinators, both SEMEC employees, as well as field observations and document analysis. The results show that intercultural and bilingual school education, when it exists, plays a crucial role in the cultural preservation and identity building of the Pupỹ kary. Interviewees, such as bilingual teacher João Batista, stressed that differentiated school education breaks the historical silence imposed on native peoples, becoming a means of visibility, appreciation and recognition. In addition, this school education promotes intercultural dialogue, respecting differences without hierarchizing them, which facilitates harmonious coexistence between cultures. In conclusion, the research contributes to understanding the relationship between the Pupỹ kary worldview and educational practices, pointing to ways of formulating public policies that can strengthen intercultural and bilingual education. The results could also support the creation of training courses for teachers working in indigenous schools. In this way, the result of the research reinforces the importance of a school curriculum that recognizes and values traditional knowledge, promoting a more inclusive and representative school education for indigenous peoples, and, on the other hand, provides knowledge from the Pupỹ kary worldview that can be used as a teaching resource in indigenous schools.eng
dc.description.abstractYnytakury imarutxi ithapara: sãkirowatxi thapara kitxapirĩka sãpiratakuru Pupỹkary wãka uky iaxiti, wai wyny tynyãta ykamakury thakumunhi kimarutary iia imarutxi ywa kamarakuryã kamakury-putuku, imarutxi uwa iwarutixiti mithary wynytynyã (PPGE – UFAM). Yputurika parĩkawatxi merekatixiti imarutiniri imarutxi werekawatinhi ãtythapara tixi marutakury thaparatxi Pupỹkary wãkatxi. Marewakuryapite kuna nerekakure kitxkapirika imarutxi, itxary mitxi imarutary natukupa ykynykuna Pupỹkary itamaraty imarutxi sãpirana ywa itiminhipatapy, yputekary apa e iukanata pithã ixitinhi apaiaikutxi awary mithary nerekatxi:Ywa atuka txa sãkirewatinhi sãpiranatxi imarutakury mitxi Pupỹkary wãka ukyãtixiti, waimunhi wyny tynhiã, apanhaũ kytinhi itimatinhi imarutxi ĩki, ywa atuku imarutxi werexkapinatxi ynuwãnany, ãtywãka imaratxi ipisãkere, Secretaria Muienatakyty imarutxi kitxakary (SEMEC/Lábrea – AM/Brasil). Ywa apukaweratxi iũkatsupa apa kuna sãkiretxi nany imarutiku kitxakapĩkatxi imarutxi werekapinatxi ãky kamary ãty pixiti pakyny iia thaparatary mithary imarutxi kitxakapiruka apai ũkytakary. Iia iukanatary ukyta imarutximunhi werapinatxi atuku ithaparanyna. Apaiaũkiku akirita aty sãkiretxi tsupamunhi uwerapinatinhi mithatxary ia paxithary sãkiretxi imarutxi Pupỹkary wãka kitxakapirika. Ywa nera, ynytakury awary ãtu ynary kaminhi atuku ipiãtyaka ũkyitinhi aputurika sãpiranatiniku imarutxi ãtywãka imarutiku kiamãtxiwakury apaiaũkyty. Tekary apaiaũkytxi ĩpiãtu ynytakury ãky ypaxitary yaiakatu awakary parikawatxi mitxi imary ãkywakurytxi ỹtamanãatxi ãatsupa nupi ymarutxã ywa atuku werekary ywakata imarutatxi kitxakapirĩka ia watxa ũtymunhi. Uia apukinhiteraky maiãkinhi ymaryty kamakutxi Pupỹkary wãka werekakinhi, apiku ysykakinhi ãtu weretinhi sãpiratinhi ykynyka iia imarutxikitxapirĩka e kune kitxapirika uwerekakury ãky. Ynytinhi awary pymãtxi kumarerywakury kata awãtetxi kitxakawakury kiumãatxi itixi ykymy iukanatakury sekiã apaky etamatary ĩthupaxiti wereka Tsupa. Iia apukakury txary imarutxi uwerapinatxi ykynypuku ipisãkire awasaaky, kamary ãty tsupa kuna kuna arery imarutxi kuanatakury Pupỹkary kamakytxi ywãkã. Ypymaakury kumarery hunai ipisãkire atuku, iũkatakury imarutxi uwerapinatxi kuna atuku itxa xipukinhi sãkiretxi sãpiranatxi takakury mitxi mãkawakury itxanãata iia itimatiku, putxithary imarutiku. Iiaputhuku uia imarutxi uwerapinatxi sykary sãkeretxi ãtywãka paxitãata atuku inhinhi autẽtxiãta kamãary areka awatixinhi atywãka imarutinhi ywakuru. ymuinatary mytakyty apukunhi imaruterimunhi Pupỹkary imarutxi kamakury werekary kimapury iamunhi mithawakury kamakyty pusutary muanatxi kamary apaiãukiku uwerakatxi ynuwa kumarerywakury awãã uwerapinatxinho kãkyty. Uia atuku inhitiku awary ithapara erekary imarutakyty uwerapinatxinha k imaruta apakawereta imarutxi kitxakary iwukanãata ãty sãpiratxi uwerapinatxi ỹkynyka kitxakapirĩkawakury wãkãa sãkiremata e ywatymunhi, sereta imarutxi Pupỹkary etaniata iatixi itxary imaiãkaryku ywa Tsupa atuku ywãã kãkyty uwerapinatxiã.sai
dc.formatapplication/pdf*
dc.thumbnail.urlhttps://tede.ufam.edu.br/retrieve/81288/Tese_AlcioniMonteiro_PPGE.pdf.jpg*
dc.languageporeng
dc.publisherUniversidade Federal do Amazonaseng
dc.publisher.departmentFaculdade de Educaçãoeng
dc.publisher.countryBrasileng
dc.publisher.initialsUFAMeng
dc.publisher.programPrograma de Pós-graduação em Educaçãoeng
dc.rightsAcesso Aberto-
dc.rights.urihttps://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/-
dc.subjectEscolas indígenaspor
dc.subjectIndígenas - Educaçãopor
dc.subjectEducação multiculturalpor
dc.subject.cnpqCIENCIAS HUMANAS: EDUCACAOeng
dc.titleEducação e resistência: diálogos sobre consciência histórica e cultural na cosmovisão de integrantes do povo Pupỹ kary, Sul do Amazonas (Brasil)eng
dc.typeTeseeng
dc.contributor.advisor1orcidhttps://orcid.org/0000-0002-0545-5712eng
dc.creator.orcidhttps://orcid.org/0000-0001-8710-4520eng
dc.subject.userEducação escolar indígenapor
dc.subject.userResistênciapor
dc.subject.userCosmovisãopor
dc.subject.userCurrículopor
dc.subject.userPovo Pupỹkarypor
dc.subject.userAmazonaspor
Appears in Collections:Doutorado em Educação

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
Tese_AlcioniMonteiro_PPGE.pdf18.09 MBAdobe PDFThumbnail

Download/Open Preview


Items in DSpace are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.